چگونه مقاله بنویسیم ؟ راهنمای کلیدی و گام به گام نوشتن مقاله

بطور کلی نویسندگی شامل هر مطلبی است که با نوشتن در ارتباط است. نوشته های با هدف و یا بی هدف.

مقاله نویسی نیز از آن دسته نوشتار های با هدف است که توسط محققان و دانشجویان نوشته می شود و در واقع همانند یک پایان نامه کوچک است که اطلاعات را در اختیار مخاطبین خود قرار می دهد.

مقالات به نوعی وسیله ای برای انتقال دانش، تجربیات و اطلاعات به دیگران هستند. این اطلاعات می تواند در حوزه های علمی، فنی، فرهنگی و اجتماعی مفید واقع شود. مقالات باعث ارتقاء تفکر و اندیشه افراد می شوند ، زیرا نویسنده مجبور است تا مطالب خود را به شیوه ای منطقی و قابل فهم برای دیگران بیان کند.

نوشتن مقالات به افراد کمک می کند تا مهارت های نوشتاری خود را تقویت کنند و قادر به بیان افکار و ایده های خود به صورت دقیق و روان شوند.

مقالات می توانند تاثیرات قابل توجهی در جوامع و فرهنگ ها داشته باشند و به تغییرات مثبت در آنها کمک کنند؛ همچنین مقالات علمی و پژوهشی نقش مهمی در پیشبرد دانش و پیشرفت علمی دارند. آنها به محققان  امکان می دهند که نتایج تحقیقات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و در جامعه علمی مورد ارزیابی و بحث قرار دهند.

بنابراین مقاله نویسی به عنوان یک ابزار قدرتمند برای انتقال دانش، توسعه فکری و ارتقاء جوامع اهمیت زیادی دارد.

 

 

 

تاریخچه مقاله نویسی

تاریخچه مقاله نویسی در ایران از نیمه دوم قرن سیزدهم ، هم زمان با چاپ و نشر روزنامه می باشد. این دو با هم به وجود آمدند و با هم رشد کردند. مقاله و روز نامه و مجله به هم پیوستگی دارند و ارتباطشان همیشگی است.در کشور های اروپایی نیز سابقه مقاله نویسی به اواخر قرن شانزدهم میلادی بر می گردد.

مایکل دی مونتاین فرانسوی اولین مقاله مطبوعاتی را نوشت. سپس در اوایل قرن هفدهم اولین نشریه های دوره ای کشورهای اروپایی چاپ و منتشر شد. با انقلاب انگلستان دوره مطبوعات عقیدتی و سیاسی آغاز شد. و تا اواخر قرن هجدهم ادامه یافت و در نهایت از اواسط قرن هجدهم به بعد مقاله نویسان و دست اندر کاران مطبوعات کار مفید و موثر خود را آغاز و ادامه دادند. در این زمان مقاله نویسی مطبوعاتی پیشرفت زیادی داشت. از قرن بیستم مقالات غیر رسمی از رونق افتاد وبرعکس مقاله های نظری، انتقادی، ادبی، فکری، به خصوص در نشریات دانشگاهی رونق زیادی پیدا کردند.

 

مقاله چیست؟

از نظر لغوی مقاله یعنی: گفتار، سخن و مبحث

نوشته ای از جنس ناداستان که با واقعیت سرو کار دارد و دارای چارچوب بوده و در باره یک موضوع است و در باره آن به خواننده آگاهی می دهد. و این بحث برای طیف متعددی از دانشجویان ، طلاب ،هر کسی که می خواهد بنویسد و خلاصه برای همه علاقه مندان به مقاله نویسی مفید است. مقاله از یک منظر به دو دسته تقسیم می شود. مقاله عمومی و مقاله تخصصی

مقاله عمومی

مقاله عمومی زیربنای مقاله نویسی است و شامل تمام مباحث بنیادی و اساسی است یعنی مباحثی که به منزله  پایه های ابتدایی کار هستند که اگر شناخته نشوند،نویسنده آن در نوشتن  مقاله دچار خطا می شود.

مقاله تخصصی

مقاله تخصصی به معنای دقیق آن شامل مقالات علمی، مقالات و یاداشت های روزنامه ای ،رساله های دانشگاهی و . . . می باشد.

در مقاله هدف نویسنده بررسی یکی از مسائل علمی، ادبی ، اجتماعی، اخلاقی و . . .است که قصد دارد با پژوهش دقیق و دقت نظر از ابعاد مختلف موضوع را به اثبات رساند، یا رد کند.

تفاوت مقاله با دیگر نوشته ها

تفاوت مقاله با انواع دیگر نوشته ها از گزارش گرفته تا قطعه ادبی ، خاطره ، سفرنامه، داستان و روایت در این است که مقاله نوشته ای از جنس ناداستان است در ادبیات امروز فارسی شاید این تقسیم بندی به این معنا دیده نشود، ولی اگر در ادبیات انگلیسی جستجو کنید به خوبی به این نتیجه دست خواهید یافت.

امروزه در دنیا ادبیات به پنج دسته تقسیم می شود.

• ادبیات داستانی
• ادبیات ناداستان
• ادبیات شاعرانه
• ادبیات دراماتیک
• ادبیات فولکلوریک

شما هر کدام از این واژه ها را بارها شنیده اید اما باید بدانید که هر کدام از اینها قسیم همدیگرند. در ادبیات امروز دنیا همه نوشته های ادبی، هر آن چه که از جنس نوشتن است، هر نوشته ای که از یک صفحه بیشتر است، در یکی از این دسته بندیها قرار می گیرد.

ادبیات داستانی از جنس تخیل است.هر آنچه که تخیل در آن پر رنگ است از نوع ادبیات داستانی است. مثل رمان، داستان بلند، داستان کوتاه

اما ادبیات ناداستانی؛ ادبیات و نوشته هایی هستند که رنگ و بوی واقعیت دارند. رویکرد اصلی نویسنده، واقعیت و آگاهی است. مثل سفرنامه ، خاطره ، خبر، گزارش، کتاب های آموزشی، کتاب های درسی، کتاب های تاریخی و روایت که البته شبیه خاطره و از جنس خاطره می باشد.

ادبیات شاعرانه هر آن چیزی است،که رنگ و بوی احساس دارد. مانند: شعر، قطعه ادبی، دلنوشته

فیلم نامه ها و نمایشنامه ها از نوع ادبیات دراماتیک است.

هر آنچه که از جنس ادبیات شفاهی و کهن بوده و از یک جایی به بعد نوشته و مکتوب شده را، ادبیات فولکلوریک می نامند مثل: افسانه ها،  امثال و حکم ، قصه ها، متل ها، ضرب المثل ها، ترانه های محلی،شعرها و دوبیتی ها

پس تفاوت مقاله با دیگر گونه های ناداستان این است که ساختار و اندازه مشخصی دارد، و حول یک موضوع مشخص نوشته می شود و در مورد آن موضوع به خواننده آگاهی می دهد. (خود این ناداستان ژانرهای مختلفی دارد مثلا گزارش هم از جنس ناداستان است اما تفاوتهایی با مقاله دارد.)

مقاله و گزارش هر دو به دنبال واقعیت هستند اما تفاوتشان در ساختار و چارچوب و اندازه شان است.

چرا مقاله نویسی مهم است؟

در دنیای امروز اگر کسی بخواهد در حوزه ای حرفه ای و تخصصی جایگاهی داشته باشد و بخواهد رشد کند مقاله نویسی مهمترین جا برای سرمایه گذاری است. و به صرفه ترین ابزار در حوزه برندینگ ، برند سازی علمی است زیرا با کمترین هزینه خود را معرفی نموده و برند می شود.

از طرفی پر مخاطب ترین شکل تخصصی نوشته ها مقاله نویسی است. حتما شما هم متوجه این اتفاق در جامعه کنونی شده باشید که تیراژکتابها کم و کمتر می شود اما مقاله ای که نوشته می شود و در فضای مجازی منتشر می گردد مورد بازدید مخاطبان بسیاری واقع می گردد.

از طرفی آن آگاهی که از طریق نوشتن یک مقاله کسب می کنید بسیار عمیق بوده که با گذشت زمان باز تصویر روشنی از آن اطلاعات در ذهن شما باقی می ماند و گویا شما با آن موضوع زندگی کرده اید.

مقاله نویسی یک مهارت است از جنس کارورزی و صرفا با خواندن چند کتاب و آموختن و یادگرفتن و گذراندن چند دوره کارگاهی این مهارت کسب نمی شود. باید نوشت. نوشتن مقاله در اندازه های مختلف و موضوعات مختلف شما را به این توانایی می رساند.

به کمک مقاله‌ها می‌توان میزان درک مخاطب در سبک‌ها و رشته‌های مختلف را مورد ارزیابی و بررسی قرار داد. بنابراین، به وسیله مقاله، مجموعه‌ای از شیوه‌ها، روش‌ها، حقایق و… ارائه شده و مسئله و یا نظرات شخصی، مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند.

با استفاده از مقاله‌ها، افراد و به ویژه دانشجویان و سخنرانان رشته‌های مختلف، می‌توانند در سمینارها به بررسی و ارائه دلیل و منطق صحبت‌ها و نظرات خود پرداخته و به نوعی مهر تائیدی باشد برای صحبت‌های ایشان.

بنابراین، ساختار یک مقاله بدین صورت است که در نظر دارد تا موضوع یا موضوعاتی را برای خوانندگان خود ارائه دهد. برای این منظور، مقاله و اصول نگارش مقاله می‌باید بر روی موضوعات و چهارچوب‌های مختلفی تکیه کرده و تهیه و تنظیم شود.

نگارش یک مقاله، از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. زیرا در صورت رعایت اصول مربوطه و انجام دقیق مراحل مربوط به نگارش مقاله، دیگر محققان قادر خواهند بود تا اصول و زیربنای تحقیقات آتی و ثانویه را ایجاد کرده و این مهم، باعث خواهد شد تا چرخه تولید مقالات، سرعت گرفته و به شیوه حرفه‌ای و تماماً کاربردی انجام پذیرد.

انواع مقاله

مقاله دو نوع است. مطبوعاتی و پژوهشی

1.مقالات مطبوعاتی:

نوشته هایی که به لحاظ حجم متوسط اند. از یک صفحه شروع شده و به چهار پنج صفحه ممکن است برسد، پس حجم متوسط وکوتاهی دارند، زبان بسیار ساده دارند، موضوعشان مشخص است و نویسنده از چارچوب خارج نمی شود. از نظر ساختار، اندازه، زبان همه فهم هستند. مخاطب عمومی فراگیری دارند.

اطلاع رسانی، بررسی زوایای مختلف رویدادها، روشنگری پیرامون مسائل و همینطور افزایش روحیه و بالا بردن سطح تعامل از اهداف این نوع مقالات است. این گونه مقالات اهداف پراماتیکی ،کاربردی و اجتماعی دارند. در روزنامه ها و هفته نامه ها و انواع نشریات منتشر می شوندو شامل:

1ـ سر مقاله 2ـ ستون نویسی 3ـ مقاله تحقیقاتی 4ـ مقالات انتقادی ؛ می باشند.

1. سرمقاله: رویکرد آن نشریه را مشخص می کند. سر دبیر یا یکی از نمایندگانش در چارچوب سیاست های آن نشریه، روزنامه یا مجله در موضوع مشخصی ارائه مطلب می کند ویا موضع گیری می نماید.

2. ستون نویسی: هر روزنامه، نشریه یا مجله عمومی برای خودش یک سری ستون های ثابتی دارد و یک سری نویسندگانی که برند و شاخص و برجسته و شناخته شده اند، این نویسندگان می توانند جذب مخاطب نمایند و مخاطب جمع کنند. در واقع این ستون ثابت در اختیار این نویسنده شاخص و برجسته است و مخاطب به خاطر این نویسنده این نشریه را دنبال می کند. این نویسندگان در این ستون ها ی نشریه مقاله می نویسندکه این مقالات تحقیقی و پژوهشی نیستند،مقالاتی اند که بر آمده از تجربه و نگاه این فرد به آن موضوعاتمی باشد و بیشتر جنبه تحلیلی دارند تا تحقیقی پژوهشی.

3. مقالات تحقیقاتی: مقالاتی هستند که توسط عده ای از محققین ، روزنامه نگاران و یا غیر روزنامه نگاران در مورد یک موضوع از موضوعات روز آمد یا بروز جامعه یک سری تحقیقاتی را ارائه می کنند.مثلا در مورد نرخ طلاق یا اعتیاد نویسنده ای مقاله کوتاهی در حد پنج صفحه یا کمتر ارائه می کند و چون این مقالات تحقیقی در نشریه و یا روزنامه ارائه می شوند زبان و ساختار ساده و همه فهمی دارند، در این گونه مقالات بحث روش شناسی مطرح نیست، روش تحقیق و چارچوب و نظریه مطرح نیست و چنین مقالاتی پژوهشی نیستند که اگر این مقالات در ساختار پژوهشی قرار بگیرند و در یک مجله پژوهشی چاپ شوند ساختار پیچیده ای پیدا می کنند.

در مقالات پژوهشی نمی توان روش تحقیق و چارچوب و نظریه را نادیده گرفت باید به این شاخصه ها توجه کرد تا اعتبار علمی پیدا کنند. در مقالات تحقیقاتی به دنبال اعتبار علمی نیستند، فقط به دنبال این هستند که یک سری آگاهی هایی را ارائه دهند و با این پیش فرض که مخاطب آن چارچوب ها را می شناسد از آنها فاکتور می گیرند.

4. مقالات انتقادی: مقالاتی هستند که در مورد یک سری مسائل جامعه مطالب انتقادی می نویسند، مثلا در مورد تولیدات، دستاورد ها، فیلم و موسیقی، تئاتر وکتاب.

این مقالات به مخاطب می گوید: ما چشم و گوش تو هستیم تا در وقتت صرفه جویی کنی و دچار تشکیک رای و پریشانی احوال نشوی. این مقالات به خواننده می گوید به کدام نمایشگاه سر بزند، کدام کتاب را بخواند و چه فیلمی را ببیند؛ به همین علت این مقالات وظیفه ای سنگین بر عهده دارند چون به واسطه باوری که خواننده به آن خواهند داشت بایستی بسیار دقیق و ریز بینانه باشد تا اعتماد مخاطب را از دست ندهد.

البته یک سری مقالات فرهنگی هم داریم که جزء مطبوعاتی ها قرار می گیرد.

2. مقالات پژوهشی

این مقالات به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند.

1ـ مقالاتی که در نشریات منتشر می شوند

2ـ مقالات دانشنامه ای (مقاله پژوهشی برای دانش نامه )

مقالات دانشنامه ای مثل مقالاتی که در دانشنامه های تخصصی جهان اسلام منتشر می شود که جنبه تجمیع اطلاعات برای مخاطب دارد و هر کسی می تواند از آن استفاده کند، در این نوع مقالات، نویسنده به دنبال ارائه دیدگاه نو و نوین نیست، فقط تجمیع اطلاعات مهم است و ساختار ویژه خودش را دارد. ما در این مبحث با دانشنامه کاری نداریم.

مقالات پژوهشی نشریاتی نیز با توجه به رتبه بندی نشریات و مجلات انواع مختلفی پیدا می کند و رتبه بندی در مقالات نشریات از پایین به بالاست.

انواع نشریات:

1. علمی اطلاع رسانی 2. علمی تخصصی 3. علمی ترویجی 4. علمی پژوهشی

نشریاتی

1-2. علمی ـ اطلاع رسانی

مقالات علمی اطلاع رسانی که پایین ترین رتبه را دارد در نشریات و مجلاتی منتشر می شوند که در گروه های آکادمیک و انجمن ها و گروه های تخصصی دانشگاهها شکل می گیرد.

ساده ترین راه برای نوشتن ، مقالات علمی اطلاع رسانی است.

این مقالات موضوع محورند یعنی یک موضوع کلان یا یک موضوع محدود را در نظر می گیرند و بعد در مورد آن تجمیع اطلاعات می کنند؛اطلاعاتی که قبلا به صورت پراکنده بوده ولی به شکل کتاب یا مقاله یک جا جمع نشده بودند را در قالب یک مقاله ارائه می کند. مثلا سیر تاریخی دانشگاه های تهران.

مختص به یک علم نیست؛

نیاز به هیئت تحریریه ندارد؛

در آن نشریه از مصاحبه استفاده می کند؛

به لحاظ تعداد مقالات سقف مشخصی ندارد؛

از مقالات ترجمه هم به راحتی استقبال و استفاده می کند؛

عناوین علمی نویسندگان برایشان مهم نیست؛

در مقالات علمی اطلاع رسانی سخت گیری کمتر است.

هر کدام از این نشریات ممکن است شیوه نامه ی خاصی برای تنظیم مقاله های دریافتی شان داشته باشند، اما از نظر موضوعی و ساختاری سختگیری چندانی ندارند مگر اینکه در حوزه های تخصصی و کاری مجله های مورد نظر نباشند یا در تامین نخستین انتظار های پژوهشی ناتوان باشند.

2-2. علمی ـ تخصصی

مقالات علمی ـ تخصصی در نشریات علمی ـ تخصصی منتشر می شوند. نشریاتی که معمولا وابسته به برخی سازمانها و نهادهای خاص بوده و مباحث تخصصی در یک زمینه را مطرح می کنند و نویسندگان مختلف می توانند مطالب خود را به این مجلات ارسال کنند. نکته قابل توجه در مورد این نوع مجلات این است که این مجلات معمولا هیچ گونه امتیاز و مجوز علمی را از ارگان های زیربط مثل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا حوزه علمیه دریافت نکرده اند و صرفا به منظور اطلاع رسانی و بالا بردن آگاهی های قشر خاصی از افراد جامعه در زمینه های تخصصی به چاپ مطالب می پردازند. مثل مجله علمی ـ تخصصی رشد که وابسته به وزارت آموزش و پرورش بوده و به فعالیت در زمینه مباحث آموزشی می پردازند.

مقالات علمی ـ تخصصی به طور معمول ویژگی های زیر را دارند:

به صورت تخصصی در موضوع یک علم است؛

موضوع محور است، نه مسئله محور،

مخاطبان گسترده ای از دانشگاهیان؛ دانش آموزان و متخصصان آن علم دارد؛

رتبه و درجه ی علمی نویسنده به طور معمول اهمیت چندانی در نشر مقاله ندارد.

تذکر: دانشگاه آزاد اسلامی این دسته از مجلات را در کمیسیون مجلات خود مجوز داخلی می دهد و نامش را علمی ـ عمومی می گذارد با این توضیح که:

علمی عمومی: مجله ای است که هر شماره آن با تاکید بر یک رشته علمی یا یک گروه آموزشی منتشر می شود و همچنین به مجلاتی اطلاق می گرددکه مجوز انتشار از کمیسیون را دریافت نموده اند لکن فاقد درجه علمی پژوهشی یا علمی ترویجی می باشند. این مجلات به عنوان مجلات در حال گذر محسوب می شوند و می بایست براساس مفاد این آیین نامه در زمان مشخصی به یکی از مجلات علمی ترویجی یا علمی پژوهشی تبدیل گردند.

3-2. مقالات علمی ـ ترویجی

مقالات علمی ـ ترویجی را با معرفی چیستی ویژگی های مجلات علمی ـ ترویجی آغاز می کنیم.

مجلات علمی ـ ترویجی: همان خصوصیات علمی ـ تخصصی را دارد با این تفاوت که درجه علمی دارد؛ و به دنبال آشنا سازی خوانندگانش با یک علم است؛ همچنین رتبه ی علمی نویسنده برای چاپ مقاله در نشریه اهمیت پیدا می کند.

بنابراین، مقاله علمی ـ ترویجی( که علمی ـ مروری هم خوانده می شود) مقاله ای است که مرور ادبیات یا اطلاعات منتشر شده در حوزه یک موضوع به خصوص در یک محدوده زمانی را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. مقاله علمی ـ ترویجی می تواند خلاصه ای از مقالات و منابع موجود باشد، اما باید سازماندهی خاص خودش را داشته باشد و خلاصه و استنتاج ها را ترکیب کند و در ساختاری نو ارئه دهد.

مقاله علمی ـ ترویجی می تواند تفسیری جدید از مقالات و کارهای قبلی هم ارائه دهد یا اطلاعاتی جدید را با تفاسیر قبلی در هم آمیزد، یا سیر جریان پیشرفت فکری حوزه مورد بحث و مباحثات مربوط به آن را ترسیم کند.

مقاله علمی ـ ترویجی بسته به موقعیت، ممکن است مقالات و منابع را مورد ارزیابی قرار دهد و مناسب ترین و مرتبط ترین منابع را به خواننده پیشنهاد کند.

این مقالات بر پایه جابه جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می شوند و معمولا به روشن شدن زوایای مسئله ای کمک می نمایند.

هدف یک مقاله علمی ـ ترویجی خلاصه کردن و استنتاج مباحث و ایده های دیگران است، بدون اینکه پژوهشگر چیز جدیدی به ان اضافه کند. (گرد آوری اطلاعات پیرامون یک موضوع)

4-2. مقالات علمی ـ پژوهشی

مقالاتی هستند که در نظام ارزشیابی و رتبه بندی نشریات و مراکز آکادمیک ایران بالاترین رتبه را دارند. نشریات علمی ـ پژوهشی برای رسیدن به این درجه باید پروژه ی مشخصی را طی کنند تا به این درجه برسند و سعی کنند جایگاه و رتبه دست یافته را همچنان حفظ کنند.

مقالات علمی ـ پژوهشی هم به طور طبیعی بالاترین و دشوارترین مرحله مقاله نویسی در اینجاست و نیازمند تخصص، جایگاه و اعتبار علمی و توانایی حرفه ای.

مهمترین ویژگیهای یک مقاله علمی ـ پژوهشی در موارد زیر خلاصه می شود:

1. اصالت موضوع
2. روش تحقیق
3. ساختار مناسب.

هر پژوهشی که به دنبال جستجوی حقایق و برای کشف بخشی از معارف و نشر آن در میان مردم و به قصد حل مشکلی یا بیان اندیشه ای در موضوعی از موضوع های علمی، از طریق مطالعه ای نظام مند، برای یافتن روابط اجتماعی میان پدیده های طبیعی به دست آید و از دو خصلت اصالت و ابداع برخوردار باشد و نتایج آنها به کاربرد ها، روش ها و مفاهیم و مشاهدات جدید در زمینه علمی با هدف پیشبرد مرزهای علمی و فن آوری منجر گردد، علمی ـ پژوهشی قلمداد می شود.

هدف اصلی مقاله علمی ـ پژوهشی ایجاد یک استدلال است. یکی از بخش های چنین مقاله ای مرور ادبیات است و در یک مقاله علمی پژوهشی، ادبیات تحقیق به عنوان اساس و بنیان کار ارائه می شود و بینش جدیدی راکه پژوهشگر به دنبال ایجاد آن است، پشتیبانی می کند. مخاطبین اصلی این گونه مجلات پژوهشی، اساتید دانشگاهها، دانشجویان دوره های دکتری و کارشناسی ارشد، پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی و تولیدی هستند.

فرایند مقاله نویسی

فرایند مقاله نویسی همان مراحلی است که شما برای نوشتن مقاله باید طی کنید. این مراحل عبارتند از:

1.گزینش موضوع

2.مطالعه اکتشافی

3.پیشینه تحقیق

4.طراحی مسئله

5.گردآوری داده ها

6.تنظیم و تحلیل

7.نوشتن مقاله

اولین ، مهمترین و زیر بنایی ترین مرحله نوشتن مقاله گزینش موضوع است. این که موضوع چه باشد و چه مختصات و ویژگی هایی داشته باشد؟

انتخاب موضوع از یک طرف ساده است و از طرفی سخت و بسیار مهم است. اگرشما موضوع خوبی انتخاب کنید در بسیاری از هزینه ها اعم از هزینه های زمان، انرژی خود و حتی هزینه های مالی خود صرفه جویی کرده اید و شانس و درجه موفقیتتان را بالا می برد. اگر تاکنون پایان نامه نوشته باشید حتما به این نکته پی برده اید.

اگر به توانایی انتخاب موضوع خوب برسید، به یک زبر دستی و پختگی خوبی دست یافته اید.

ویژگی های موضوع مقاله

۱. اصیل باشد

در ارزیابی و امتیاز دهی به مقاله های پژوهشی، اصالت یک موضوع از امتیازهای مهم است. نکته قابل توجه، در چگونگی بیان این اصالت و دفاع از آن است. در مرحله ارزیابی به این می پردازند که آیا قبل از شما کسی در این موضوع کار کرده است؟

اصیل بودن یعنی پیش از شما کسی به شکل مستقل روی این موضوع کار نکرده باشد. در مقاله علمی پژوهشی شما باید اصالت موضوع و تازه بودن را مورد دقت قرار دهید. تازه بودن به این معنی نیست که به هیچ وجه این موضوع در هیچ کجا و توسط کسی کار نشده باشد. نه! به این معنی که در این موضوع، مقاله مستقل نوشته  نشده باشد؛ ممکن است به شکل غیر مستقیم زیر مجموعه پایان نامه، بخشی از یک کتاب، بخشی از یک تحقیق انجام شده باشد. در اینجا به چند مورد اشاره می شود که وجود حتی یکی از آنها برای اثبات اصالت یک اثر کافی است.

الف. اجرای تحقیقی که قبلا انجام نشده باشد؛

معیار اصیل بودن این است که قبلا تحقیقی در این موضوع انجام نشده باشد و این تحقیق تازه باشد. بدیهی است هر تحقیقی که برای نخستین بار انجام شود به گسترش مرزهای دانش کمک می‌کند و می‌تواند زمینه ساز پژوهش‌های بعدی باشد و به همین دلیل اصیل محسوب می‌شود.

 ب. بیان یک ایده تازه به نحوی که قبلاً انجام نشده است؛

اثبات اصالت یک پژوهش می‌تواند جنبه‌های مختلفی داشته باشد که یکی از آنها همین بیان ایده‌ای نو است حتی اگر این ایده‌ها در یک مقاله فقط در حد طرح موضوع و اشاره به اهمیت آن وارد شود باز هم دلیلی بر اصالت مقاله به شمار می‌رود.

ج. استنتاج از ایده‌های دیگران از زاویه ای نو

تبیین مبانی نظری هر رشته از مسئولیت‌های دشوار پژوهشگران آن رشته محسوب می‌شود به بیان دیگر پویایی هر رشته به نحو قابل توجهی به تبیین بنیان‌های نظری آن بستگی دارد و این مهم از رهگذر تلاش‌های افرادی حاصل می‌شود که توانایی ایده‌های موجود را از زوایایی نو دارند به طور مثال شما از منظری به موضوع نگاه می‌کنید که تا به حال از آن زاویه کسی به آن نگاه نکرده ؛ مثلاً یک مبانی نظری را شما انتخاب می‌کنید که قبلاً کسی آن را نگرفته است خود این مبانی نظری به اصالت موضوع کمک می‌کند در مورد شاه عباس صفوی تحقیق خیلی نوشته شده، پایان نامه، مقاله و غیره خیلی نوشته شده اما فردی‌ می‌گوید من می‌خواهم شخصیت شاه عباس صفوی را بر اساس دیدگاه روانکاوانه فروید تحلیل و بررسی کنم این تازگی پیدا می‌کند چون کسی با نگاه فرویدی تا به حال شخصیت شاه عباس صفوی را بررسی نکرده است. خود این استنتاج نظری نو  با یک زاویه دید نو، با یک نگاه نو و یک مبانی نظری نو را وقتی در کنار آن موضوع قدیمی می‌گذارید موضوع شما را اصیل می‌کند.

د. اجرای یک تحقیق در یک کشور برای اولین بار 

هیچ تحقیقی در خلاء صورت نمی پذیرد و همواره متاثر از مولفه های پیدا و پنهانی است که در زمینه تحقیق وجود دارند. از این رو هرگاه پژوهشی برای نخستین بار در یک کشور انجام شود، حتی اگر این تحقیق قبلا نیز در کشور دیگری انجام شده باشد، اصیل محسوب می شود. اصالت چنین پژوهشی ناشی از عوامل زمینه ای است که متغیرهای تحقیق را تحت تاثیر قرار می دهند. به ویژه این رویکرد در مطالعات علوم انسانی و اجتماعی اهمیت به سزایی دارد.

ه. استفاده از تکنیک های موجود برای منظوری تازه:

در هر حوزه ی مطالعاتی ابزار و روش های پذیرفته شده ای وجود دارد که مورد استفاده ی محققان قرار می گیرند. پژوهشگرانی که با تکیه بر خلاقیت و نوآوری توان گذر از قلمرو روش شناختی موجود را دارند، امکان اجرای مطالعات اصیلی را خواهند داشت که اصالت آنها بیش از آنکه وابسته به اصالت موضوع مورد بررسی باشد، مدیون نوآوری در مبانی روش شناختی پژوهش است.

ح. گذر از مرزهای روش شناسی رشته ی خود:

گرچه هریک از حوزه های مطالعاتی مبانی روش شناختی خاص خود را در تحقیق دارند، شباهت ها و اصول مشترکی میان آنها می توان یافت که زمینه ساز خلق پژوهش های اصیل خواهند بود.

ط. مشارکت در دانش:

مشارکت در دانش به سه شکل رخ می دهد؛ نخست مشارکت یک تحقیق در مبانی نظری یک رشته است که می تواند ضامن اصالت آن باشد. دوم، مشارکت در عمل به منظور حل مشکلی است که زمینه ساز اجرای پژوهش شده است می تواند این هدف را تامین کند. سرانجام مشارکت در تدوین خط مشی و تصمیم گیری می تواند دلیلی بر اصالت یک مقاله محسوب شود.

استمرار یک کار اصیل دیگر؛ یکی از معیارهای ارزیابی مطالعات تحقیقی سنجش توان آنها در فراهم آوری زمینه های لازم برای آیندگان است. در مقایسه دو پروژه تحقیقی مشابه پروژه ای امتیاز بیشتری می گیرد که زمینه ساز فعالیت های گسترده تری است. همه فعالیت هایی که ادامه دهنده ی یک کار اصیل باشند، همچنان اصالت لازم را برای انتشار دارند.

۲. محدود باشد

گستره‎ی موضوع به لحاظ «موضوعی»، «زمان» و «مکان» تحقیق تا جایی که ممکن است خرد و جزئی باشد. این خرد و جزئی بودن امکان دقت و درنگ بیشتر را فراهم می‎سازد.

۳. متناسب با توانمندی‎ها و تخصص نویسنده باشد

الف. موضوعی که انتخاب می‎کنید باید در همان تخصصی باشد که دارید تا بتوانید سخن و نگاه نو نسبت به آن داشته باشید.

ب. موضوعی باشد که بتوانید آن را انجام بدهید و نیاز به سالیان متمادی تحقیق و پژوهش نداشته باشد. بودجه زمانی و تخصصی شما پاسخگویش باشد.

۴. در قالب یک مقاله بگنجد

قالب مقاله بین 3 تا 30 صفحه است، بیشتر می شود کتابچه و کتاب.

2. مطالعه اکتشافی.

در مطالعه اكتشافى، هدف به دست آوردن بينش دقيق تر و دركى روشن تر نسبت به مسئله تحقيق و زواياى آن و نيز شناخت خلأهاى پژوهشى است. اين هدف از طريق مطالعه دقيق كتاب ها، مقالات و مصاحبه با كارشناسانى به دست مى آيد كه اطلاعات جامع و عميق نسبت به حوزه مورد نظر دارند و مى توانند ديدگاه هاى كلى و جزئى در باره اين مسئله و مسائل مشابه را به خوبى جمع بندى و معرفى كنند. محقق در اين مطالعه، تا اندازه اى با خلأهاى پژوهشى نيز آشنا مى شود و درمى يابد كه تقريبا در كدام حوزه، مسائل حل نشده وجود دارد. همچنين از برخى تحقيقات پيشين نيز آگاه مى شود، اما لزوما با همه تحقيقاتى كه قبلاً در اين باره يا درباره موضوعات مشابه صورت گرفته اند آشنا نمى شود. ممكن است پژوهش هاى ديگرى نيز صورت گرفته باشند كه نتايج آن ها هنوز گزارش نشده باشد. اين مطالعه شبيه عمليات اكتشافى زمين هاى نفت خيز است كه پيش از حفر چاه بايد انجام شود تا حوزه مناطق نفت خيز شناخته شود. بنابر اين، اگر محقق حتى يك يا دو جلد كتاب جامع بيابد كه تحقيقات مهم پيشين را خلاصه و جمع بندى كرده باشند، با مطالعه دقيق آن ها مى تواند به هدف خود دست يابد.

3. پیشینه تحقیق

يکي از بخش‏هاي مهم تحقيق، بخش مربوط به پيشينه و ادبيات تحقيق است؛ يعني يكي از کارهاي ضروري در هر پژوهشي، مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقيق است؛ زيرا سرچشمه علوم را مي‌توان در پيشينه آنها کاوش کرد. جان ديوئي اعتقاد دارد مطالعه منابع، به محقق کمک مي‏کند تا بينش عميقي نسبت به جنبه‏هاي مختلف موضوع تحقيق پيدا کند. مطالعه منابع، بايد هم از منابعي باشد که به طور مستقيم، در رابطه با موضوع تحقيق مي‏باشند و هم از منابعي باشند که به صورت غيرمستقيم با آن موضوع، ارتباط دارند.

1-3. اهميت پيشينه کاوي در تحقيق

يک پژوهش‌گر، قبل از انجام تحقيق و بعد از انتخاب موضوع و تدوين عنوان و قبل از نگارش طرح تحقيق، نياز دارد كه با مراجعه به مدارک و اسناد، پيرامون موضوع و مسئله‏اي که براي تحقيق انتخاب کرده است، آگاهي خود را گسترش دهد؛ تا بتواند در پرتو اطلاعات به دست آمده، مسئله تحقيق و متغير‏هاي خود را دوباره تعريف و معين كند و کرانه‏هاي آنها را مشخص سازد. اين امر به او کمک مي‏کند تا تحقيقات خود را در راستاي مجموعه پژوهش‏هاي هم خانواده قرار دهد و آن را با دستاوردهاي تحقيقاتي ديگران هماهنگ کند.

هدف از گنجاندن بخش پيشينه تحقيق، عبارت است از:

الف.  برقراري ارتباط منطقي ميان اطلاعات پژوهش‏هاي قبلي با مسئله تحقيق.

ابعاد جدیدی از مسئله و موضوع تحقیق را آشکار می‎کند تا به جای تکرار بیهوده‎ی تحقیق دیگران، تحقیق تازه ای انجام شود.

ب. دست‌يابي به چارچوب نظري و يا تجربي براي مسئله تحقيق.

به تدقیق سوالات یا فرضیات تحقیق کمک می‎کند.

ج. آشنايي با روش‏هاي تحقيق مورد استفاده در پژوهش‏هاي گذشته.

در تجربیات محققان قبلی شریک می شود و احتمال تکرار خطا در پژوهش را کاهش دهد.

ظرایف روش‎شناختی تحقیق درباره موضوع بیشتر آشکار می‎شود.

براي رسيدن به اين اهداف، توجه به نکات زير ضروري است:

الف) انتخاب منابع اطلاعات مرتبط با مسئله تحقيق.

ب) ارائه مطالب از کلي به جزئي (عمومي و اختصاصي).

ج) اجتناب از بيان مطالب، به طور مجرد و بدون رابطه با يکديگر.

د) تنظيم مطالب به طور سازماندهي شده، همراه با روندهاي منطقي.

ه) ارائه نتايج مطالعات قبلي و نقد آنها.

2-3. درباره چه مطلبی یا موضوعی باید پیشینه تهیه کنیم؟

شاید این سوال خیلی پیش پا افتاده تلقی شود چرا که همه می دانیم پیشینه باید مربوط به موضوع تحقیق باشد.  با این حال بارها و بارها دانشجویانی بوده اند که دنبال کلیدواژه مناسب برای جستجوی پیشینه می گشته اند. برای این کار ابتدا بهتر است؛ عنوان تحقیق را به اصطلاحات و عبارات مندرج در آن تجزیه کرد و سپس برای هر یک از عبارات و اصطلاحات مترادفات فارسی (ولو به کمک فرهنگ لغات یا اصطلاحات فارسی) را تهیه نمود. یکی از مهارتهای مهمی که می تواند در طراحی کلید واژه بسیار موثر باشد توانایی تفکر انتزاعی است که بواسطه آشنایی با نظریات مرتبط با زمینه ای که در آن تحقیق انجام می شود تقویت می شود. به عنوان مثال محققی که در باره تخلف از قوانین راهنمایی و رانندگی اقدام به جستجوی پیشینه می کند باید بداند که تحقیقات مرتبط با انحراف و کجروی (انتزاع از تخلفات و جرائم رانندگی) می تواند لااقل به لحاظ نظری مهم باشد.

مشکل بسیار مهمی که تعداد کثیری از دانشجویان با آن مواجه هستند، طراحی کلیدواژه های مناسب انگلیسی برای جستجو است. پیشنهاد می شود  برای اینکار از کلیدواژه های انگلیسی که در هنگام جستجوی پیشینه در پایگاه های فارسی همراه با چکیده فارسی ارائه می شود استفاده شود.

به عنوان مثال وقتی در سایت پایگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران در باره کجروی جستجوی فارسی انجام می شود با چکیده مقالات و تحقیقات زیادی مواجه صورت می گیرد که در آنها در کنار کلیدواژه های فارسی متعدد، کلیدواژه های انگلیسی نیز معرفی شده است.

توجه به کلیدواژه های فارسی و انگلیسی این اسناد و در صورت لزوم استفاده از فرهنگ اصطلاحات تخصصی مرتبط می تواند کمک بسیار مهمی در طراحی کلیدواژه های مناسب باشد.

3-3. کدام قسمت از یک پیشینه اهمیت دارد؟

چه مطالبی از تحقیقات انجام شده را باید نقل کرد؟ اهداف، سوالات، روش تحقیق، نتایج یا ….؟  در نقل مطالب از پیشینه محور اصلی باید سوالات و فرضیات تحقیق خود باشد. باید بررسی کرد؛ آنها در تحقیق خود به سوالات یا فرضیات ما چه پاسخی داده اند و نیز از چه روشی استفاده نموده اند. در حقیقت باید به آن قسمت از تحقیق یا مقاله استناد کرد که حاوی پیام مرتبطی با موضوع یا روش تحقیق ماست.

به همین دلیل  پیشینه ها را به دو بخش موضوعی و روشی تقسیم می نمایند .

پیشینه های موضوعی ناظر به تحقیقاتی هستند که به بخشی از سوالات یا فرضیات تحقیق ما جواب داده اند.

پیشینه روشی به آن دسته از تحقیقات اشاره می شود که به لحاظ روش تحقیق می توانند در انجام پژوهش ما موثر باشند. مثلا تحقیقی که در باره تقلب انجام شده است به لحاظ روشی می تواند در تحقیقی که در باره جرائم راهنمایی و رانندگی انجام می شود مفید باشد یا تحقیقی که در باره رضایت شغلی انجام می شود می تواند به لحاظ روش انجام تحقیق در زمینه رضایت سیاسی مفید واقع شود. البته این دسته بندی به سلیقه اساتید راهنما نیز بستگی دارد.

4-3. پیشینه ها را چگونه تنظیم کنیم؟

باید توجه داشت که پیشینه پژوهش صرفا به معنای کنار هم گذاشتن تعداد زیادی چکیده تحقیق نیست. در زمینه هر مورد چکیده ای که در گزارش خود مورد استفاده قرار می دهیم باید از خود سوال کنیم که این چکیده چه کاربردی در کار پژوهشی من دارد.

یکی از مهمترین کارهایی که هر محقق باید انجام دهد دسته بندی پیشینه بر اساس یک ملاک معتبر است. اعتبار این ملاک به ارتباط آن با موضوع تحقیق بستگی دارد. به عنوان مثال پیشینه را می توان به دو دسته توصیفی و تبیینی تقسیم کرد، یا پیشینه هایی که حاصل تحقیق در داخل جامعه آماری مورد نظر محقق است و پیشینه های مربوط به سایر جوامع آماری. پیشینه روشی و موضوعی نیز دسته بندی دیگری از پیشینه محسوب می شود.

اما نکته مهمتر از دسته بندی، تجزیه و تحلیل و جمع بندی پیشینه است. در تجزیه و تحلیل و جمع بندی محقق ضمن بررسی واگرایی و همگرایی تحقیقات انجام شده و نیز بررسی نقاط قوت و ضعف آنها، باید به مهمترین پاسخ هایی که طی بررسی پیشینه برای سوالات و فرضیات تحقیق خودش فراهم کرده است اشاره کند و تفاوتها و مزیّتهای تحقیق خود را در مقایسه با آن تحقیقات به صورت مستدل بیان نماید.

5-3. پیشینه خوب را از کجا جستجو کنیم؟

بسیاری از وب‎سایتهایی که به صورت پایگاههای منابع علمی هستند می‎توانند در یافتن پیشینه تحقیق مفید باشند. از جمله پایگاه ایران داک یا مدارک علمی ایران، پایگاه مقالات جهاد دانشگاهی یا SID، پرتال مطالعات علوم انسانی، و بسیاری از پایگاههای داخلی و البته خارجی.

سامانه پیشینه پژوهش

پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران

http://pishine.irandoc.ac.ir/

http://www.irandoc.ac.ir/

پایگاه مقالات جهاد دانشگاهی یا SID

http://fa.journals.sid.ir/

پرتال جامع علوم انسانی

www.ensani.ir

پایگاه مجلات تخصصی نور

www.noormags.ir

کتابخانه های تخصصی علوم و موضوعات

4. طراحی مسئله

بازنگری موضوع تحقیق و طراحی پرسش و قرار دادن موضوع در قالب یک مسئله همراه با اتخاذ روش مناسب برای تحقیق

توجه: بهترین زمان طراحی پرسش‎های تحقیق همراه با طرح فرضیه‎ها و انتخاب روش تحقیق برای پاسخگویی به پرسش‎های طراحی شده همین وقت است.

5. گردآوری داده‎ها

این کار بنابر اصول و روش های مشخص و معینی با مراجعه به منابع صورت می پذیرد.

6. تنظیم و تحلیل

برخی ممکن است تحلیل اطلاعات را پیش آن که گزارش نهایی را در قالب مقاله تنظیم کنند انجام بدهند و برخی هم ممکن است این تحلیل را همزمان در همان تنظیم گزارش داشته باشند.

7. نوشتن مقاله

گزارش تحقیق و آنچه در فرآیند تحقیق انجام داده اید در قالب یک مقاله. دستاوردهای تحقیقی و پژوهشی محقق.

ادامه . . .

منبع

کتاب شیوه عملی مقاله نویسی نوشته خلیل میرزایی انتشارات جامعه شناسان

به نقل از سید مرتضی حسینی شاهترابی